Η Διαχρονική Εξέλιξη των Αθηνών: Από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης στη Σύγχρονη Μητρόπολη
Η Ιστορία της Αθήνας μέσα από τα Αξιοθέατά της
Πηγή: https://www.naftemporiki.gr/
-Το κέντρο της Αθήνας είναι ένας τόπος με τεράστια ιστορία, πλούσια παράδοση και πληθώρα αξιοθέατων. Η ιστορία του αν μη τι άλλο εκτείνεται σε χιλιάδες χρόνια συνεχούς κατοίκησης και περιλαμβάνει .
-Η ιστορική εξέλιξη του κέντρου της Αθήνας την περίοδο της Αρχαίας και Κλασικής Εποχής καθορίστηκε από τρία κύρια στάδια: την προϊστορική κατοίκηση και την ανάδειξη της Ακρόπολης ως φρουρίου, τη σταδιακή διαμόρφωση του αστικού κέντρου με την καθιέρωση της Αγοράς ως πυρήνα, και την τελική ακμή με τη γέννηση της Δημοκρατίας και την εκδήλωση του Κλασικού θαύματος.
-Οι απαρχές της Αθήνας εντοπίζονται στον ιερό βράχο της Ακρόπολης . Ήδη από τη Νεολιθική Εποχή, ο λόφος, χάρη στη φυσική του οχύρωση και την ύπαρξη πηγών νερού, επιλέχθηκε ως χώρος μόνιμης κατοίκησης.
-Κατά τους Μυκηναϊκούς Χρόνους (13ος αι. π.Χ.), η Ακρόπολη έγινε το κέντρο εξουσίας και τειχίστηκε με το επιβλητικό Κυκλώπειο Τείχος, στο εσωτερικό του οποίου δέσποζε το Ανάκτορο του τοπικού άρχοντα. Η κατοίκηση ήταν αρχικά συγκεντρωμένη στον λόφο, ενώ οι παρυφές του, όπου αργότερα θα αναπτυσσόταν η Αγορά, χρησιμοποιούνταν κυρίως ως χώροι ταφής. Αυτή η αρχική περίοδος καθόρισε την Ακρόπολη ως τον ιερό πυρήνα της πόλης, έναν ρόλο που θα διατηρούσε αδιάλειπτα για χιλιάδες χρόνια.
-Μετά την κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου, η πόλη άρχισε να επεκτείνεται προς τα βόρεια, με την Αρχαία Αγορά να αποκτά σταδιακά τον ρόλο του κοινωνικού και εμπορικού κέντρου από τον 6ο αιώνα π.Χ. και μετά.
-Η εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας το 508 π.Χ. από τον Κλεισθένη μετέτρεψε την Αγορά στο κέντρο του δημόσιου βίου, καθώς φιλοξένησε κτίρια απαραίτητα για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος, όπως η Βουλευτήριο και τα δικαστήρια. Ταυτόχρονα, η Αθήνα, αφού απέκρουσε τους Πέρσες στους Περσικούς Πολέμους, θεμελίωσε την ηγεμονία της και άνοιξε τον δρόμο για τη μεγάλη ακμή που θα ακολουθούσε.
-Η Κλασική Εποχή, γνωστή ως Χρυσός Αιώνας του Περικλή, αποτέλεσε το αποκορύφωμα της αθηναϊκής ιστορίας, μετατρέποντας το κέντρο της πόλης σε παγκόσμιο πολιτιστικό πρότυπο.
-Ο Περικλής ανέλαβε το φιλόδοξο πρόγραμμα ανοικοδόμησης των μνημείων της Ακρόπολης, η οποία είχε καταστραφεί από τους Πέρσες. Υπό την επίβλεψη του γλύπτη Φειδία, χτίστηκαν μέσα σε λίγες δεκαετίες αριστουργήματα όπως ο Παρθενώνας, το Ερέχθειο, τα Προπύλαια και ο Ναός της Αθηνάς Νίκης. Ταυτόχρονα, η Αρχαία Αγορά και η γειτονική Πνύκα (τόπος συνεδρίασης της Εκκλησίας του Δήμου) κατοχύρωσαν την Αθήνα ως γενέτειρα της Δημοκρατίας, ενώ η άνθιση της φιλοσοφίας, της τραγωδίας και της ρητορικής επηρέασε καθοριστικά τον Δυτικό Πολιτισμό.
-Μετά την κατάλυση της Δημοκρατίας από τους Μακεδόνες και την ενσωμάτωση στο ρωμαϊκό κόσμο, η πόλη έχασε την ανεξαρτησία της, αλλά διατήρησε την αίγλη της χάρη στις φιλοσοφικές σχολές της (Ακαδημία, Περίπατος, Στοά, Κήπος του Επίκουρου). Το κέντρο της πόλης άλλαξε όψη, καθώς προστέθηκαν νέα ρωμαϊκά οικοδομήματα (όπως η Ρωμαϊκή Αγορά), που όμως σέβονταν και αναδείκνυαν τα κλασικά μνημεία, μετατρέποντας την Αθήνα σε ένα «Μουσείο» ή «Θεματικό Πάρκο» για τους πλούσιους Ρωμαίους και περιηγητές.
-Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., η Αθήνα εισήλθε στην Ελληνιστική Εποχή, χάνοντας τη στρατιωτική και πολιτική της δύναμη. Ωστόσο, η πόλη διατήρησε τη φήμη της ως η πνευματική πρωτεύουσα του ελληνικού κόσμου.
-Οι τέσσερις μεγάλες φιλοσοφικές σχολές –η Ακαδημία (Πλάτωνας), ο Περίπατος (Αριστοτέλης), η Στοά (Ζήνων) και ο Κήπος (Επίκουρος)– συνέχισαν να προσελκύουν σπουδαστές και διανοούμενους από κάθε γωνιά της Μεσογείου. Στο κέντρο, η Αρχαία Αγορά εμπλουτίστηκε με μεγάλα κτίσματα, όπως η Στοά του Αττάλου (δωρεά του βασιλιά Άτταλου Β' της Περγάμου), αποδεικνύοντας ότι η πόλη, αν και υποτελής, αποτελούσε ακόμα σύμβολο και στόχο ευεργεσιών από ξένους ηγεμόνες.
-Η Ρωμαϊκή Περίοδος ξεκίνησε δραματικά με την πολιορκία και την καταστροφή της πόλης από τον στρατηγό Σύλλα το 86 π.Χ., ως τιμωρία για τη συμμαχία της με τον Μιθριδάτη. Παρόλα αυτά, η βαθιά εκτίμηση των Ρωμαίων για τον κλασικό ελληνικό πολιτισμό οδήγησε σε μια νέα περίοδο ανοικοδόμησης και ευημερίας.
-Το κέντρο λαμπρύνθηκε με ρωμαϊκά έργα: χτίστηκε η Ρωμαϊκή Αγορά (από τον Αύγουστο) με τον χαρακτηριστικό Πύργο των Ανέμων, ενώ επί Αυτοκράτορα Αδριανού (2ος αι. μ.Χ.) η πόλη γνώρισε τη δεύτερη μεγάλη ακμή της. Ο Αδριανός ολοκλήρωσε τον μεγαλοπρεπή Ναό του Ολυμπίου Διός και έχτισε τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού στην περιοχή του σημερινού Μοναστηρακίου, αναδεικνύοντας την Αθήνα ως την πολιτιστική και φιλοσοφική πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
-Η Βυζαντινή περίοδος στην Αθήνα συχνά παραβλέπεται ή υποτιμάται, θεωρούμενη λανθασμένα ως μια «σκοτεινή εποχή» παρακμής. Στην πραγματικότητα, ήταν μια περίοδος βαθιάς θρησκευτικής και δομικής μεταμόρφωσης, κατά την οποία η πόλη μεταβλήθηκε από κέντρο του αρχαίου πολυθεϊσμού σε σημαντικό χριστιανικό κέντρο.
-Η αρχική φάση σημαδεύτηκε από καταστροφές και συρρίκνωση, ενώ αργότερα, η πόλη γνώρισε μια απρόσμενη αναγέννηση και οικονομική ευημερία, που αποτυπώθηκε έντονα στην αρχιτεκτονική του κέντρου.
-Η Βυζαντινή Εποχή ξεκίνησε με μία περίοδο κρίσης, καθώς οι βαρβαρικές επιδρομές, με κορυφαία αυτή των Ερούλων το 267 μ.Χ., οδήγησαν στη δραματική συρρίκνωση της πόλης. Το κέντρο περιορίστηκε γύρω από την Ακρόπολη, η οποία οχυρώθηκε με το «Ριζόκαστρο».
-Η μεγαλύτερη αλλαγή ήταν η χριστιανική μεταμόρφωση. Τα διατάγματα των αυτοκρατόρων Θεοδοσίου Α' και Θεοδοσίου Β' απαγόρευσαν την αρχαία λατρεία, και η οριστική σφραγίδα μπήκε με το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών από τον Ιουστινιανό το 529 μ.Χ. . Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, πολλά αρχαία ιερά και ναοί μετατράπηκαν σε χριστιανικές εκκλησίες, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Παρθενώνα, ο οποίος αφιερώθηκε στην Παναγία.
-Μετά την αρχική μεταμόρφωση, η Αθήνα γνώρισε μια περίοδο σχετικής στασιμότητας, η οποία, ωστόσο, απέχει από το να θεωρηθεί πλήρης ερήμωση. Η πόλη συνέχισε να υφίσταται ως διοικητικό και εκκλησιαστικό κέντρο της Αυτοκρατορίας.
-Ο έλεγχος της Ελλάδας από το Βυζάντιο επανακτήθηκε πλήρως στα μέσα του 9ου αιώνα, οδηγώντας σε σταδιακή ανάκαμψη. Το κέντρο της πόλης άρχισε να επεκτείνεται ξανά, και η Αρχαία Αγορά, η οποία είχε ερημώσει, άρχισε να κατοικείται και να χτίζεται εκ νέου, προετοιμάζοντας το έδαφος για την οικονομική άνθιση που θα ερχόταν τον 11ο αιώνα.
-Οι 11ος και 12ος αιώνες θεωρούνται οι «χρυσοί αιώνες» της Βυζαντινής τέχνης και οικονομικής ευημερίας για την Αθήνα. Υπό τη δυναστεία των Κομνηνών, η πόλη αναπτύχθηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο, προσελκύοντας εμπόρους, κυρίως Βενετούς.
-Η αύξηση του πληθυσμού και του πλούτου αποτυπώθηκε στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική του κέντρου: σχεδόν όλες οι σημαντικές και καλοδιατηρημένες βυζαντινές εκκλησίες που σώζονται σήμερα, όπως η Παναγία Καπνικαρέα στην οδό Ερμού και οι Άγιοι Απόστολοι του Σολάκη στην Αρχαία Αγορά, χτίστηκαν ή ανακαινίστηκαν ριζικά αυτή την περίοδο, χρησιμοποιώντας το χαρακτηριστικό πλινθοπερίκλειστο σύστημα και συχνά ενσωματώνοντας αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη.
-Η ευημερία αυτή τερματίστηκε το 1204, με την κατάληψη της πόλης από τους Φράγκους κατά την Δ' Σταυροφορία, οι οποίοι ίδρυσαν το Δουκάτο των Αθηνών. Η Αθήνα, αν και αρχικά πρωτεύουσα του Δουκάτου, σύντομα επισκιάστηκε από τη Θήβα, αλλά διατήρησε τη σημασία της ως στρατιωτικό κέντρο.
-Η Ακρόπολη μετατράπηκε ριζικά σε μεσαιωνικό κάστρο, με την προσθήκη αμυντικών έργων και ενός μεγαλοπρεπούς πύργου-παλατιού (Πύργος των Ατζαγιόλι (ιτ. Acciaiuoli)) στα Προπύλαια, ενώ ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε καθολική εκκλησία της Παναγίας. Το αστικό κέντρο παρέμεινε οχυρωμένο γύρω από τον βράχο, όπου κατοικούσαν οι φεουδάρχες, με την υπόλοιπη πόλη να ζει υπό την επιρροή των Δυτικών.
-Η κατάληψη της Αθήνας από τους Οθωμανούς το 1456 σήμανε την έναρξη μιας μακράς περιόδου ύφεσης. H Αθήνα μετατράπηκε σταδιακά σε μια μικρή επαρχιακή πόλη (καζάς), με τον οικισμό να περιορίζεται στην περιοχή της σημερινής Πλάκας και του Μοναστηρακίου. Ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε Τζαμί, ενώ η Ακρόπολη συνέχισε να λειτουργεί ως στρατιωτικό φρούριο και διοικητικό κέντρο των Οθωμανών.
-Η μεγαλύτερη καταστροφή σημειώθηκε το 1687, όταν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας από τους Βενετούς, μία οβίδα έπληξε τον Παρθενώνα (που χρησιμοποιούταν ως πυριτιδαποθήκη), οδηγώντας στην ανατίναξη και την καταστροφή του κεντρικού του τμήματος. Αυτό το γεγονός μετέτρεψε την Αθήνα σε έναν ερειπωμένο, αλλά παγκοσμίως γνωστό, τόπο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
-Μετά την Ελληνική Επανάσταση, η Αθήνα επιλέγεται ως πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους το 1834 (αντί του Ναυπλίου). Η επιλογή της ήταν ξεκάθαρα μια συμβολική και καθοριστική πράξη, καθώς την εποχή εκείνη ήταν μια μικρή και ερειπωμένη πόλη. Η πόλη έπρεπε να αναγεννηθεί από τα ερείπια και να μετατραπεί σε σύγχρονη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από πολεοδομικό σχεδιασμό, ραγδαία αστικοποίηση και, στη συνέχεια, από την προσπάθεια ανάδειξης του ιστορικού της πυρήνα, ο οποίος παρέμεινε ορόσημο.
-Υπό την επίβλεψη του βασιλιά Όθωνα, εκπονήθηκαν τα πρώτα πολεοδομικά σχέδια (Κλεάνθης και Schaubert, και αργότερα Κλέντσε), τα οποία καθόρισαν τη χάραξη του σύγχρονου κέντρου με κεντρικούς άξονες τις οδούς Πανεπιστημίου, Σταδίου και Πειραιώς και πλατείες όπως το Σύνταγμα και η Ομόνοια.
-Η νέα πρωτεύουσα πήρε γρήγορα ευρωπαϊκό αέρα με την ανέγερση νεοκλασικών κτιρίων που εξέφραζαν το ιδανικό της σύνδεσης με την κλασική αρχαιότητα: το Παλαιό Παλάτι (σημερινή Βουλή) και η Αθηναϊκή Τριλογία (Ακαδημία, Πανεπιστήμιο, Εθνική Βιβλιοθήκη) είναι τα λαμπρότερα παραδείγματα αυτής της εποχής.
-Ο 20ός αιώνας έφερε στη Αθήνα μια κολοσσιαία πληθυσμιακή αύξηση και ραγδαία αστικοποίηση, που άλλαξε δραματικά την εικόνα του κέντρου.
-Η άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων το 1922 και η μετέπειτα εσωτερική μετανάστευση κατά τη μεταπολεμική περίοδο οδήγησαν σε μια έκρηξη της οικοδομικής δραστηριότητας, γνωστή ως «αντιπαροχή».
-Πολλά από τα ιστορικά νεοκλασικά κατεδαφίστηκαν για να δώσουν τη θέση τους στις πολυκατοικίες, ενώ η κυκλοφοριακή συμφόρηση και η ατμοσφαιρική ρύπανση (το περίφημο «νέφος») αναδείχθηκαν σε κορυφαία προβλήματα, ιδιαίτερα τις δεκαετίες του '60 και του '70.
-Η σύγχρονη εποχή βρίσκει την Αθήνα σε μια συνεχή προσπάθεια αναζωογόνησης και ανάδειξης του ιστορικού της πυρήνα, με επίκεντρο τα έργα που πραγματοποιήθηκαν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.
-Το κεντρικό έργο ήταν η Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων μέσω του Μεγάλου Περιπάτου , που συνδέει πεζή την Ακρόπολη, τον Κεραμεικό, το Θησείο, την Αρχαία Αγορά και το Παναθηναϊκό Στάδιο. Η δημιουργία του Μουσείου Ακρόπολης και η επέκταση του Μετρό άλλαξαν τη λειτουργία και την αισθητική του κέντρου, το οποίο πλέον ισορροπεί ανάμεσα στον ρόλο του ως σύγχρονο εμπορικό και διοικητικό κέντρο και τη διαχρονική του ταυτότητα ως μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού.